Jon Fosse: frå Grotten til Grotta

I høve tildelinga av Nordisk råds litteraturpris til Jon Fosse, re-publiserer eg denne teksten som eg fyrst hadde på trykk i Nationen 21. mai 2011, i høve tildelinga av Grotten til den sjølvsame Fosse:

Eg hadde ikkje tenkt at spørsmålet om ny leigetakar i Statens æresbustad for kunstnarar skulle interessere meg eit milligram. Om Liv Ullmann eller Leif Ove Andsnes durar inn i Grotten med fotoalbuma og dynetrekka sine, så gjerne for meg, men det har veldig lite å seie for norsk kulturpolitikk. Tenkte eg. Men då Anniken Huitfeldt opna døra og Jon Fosse duknakka steig inn, laut eg tenkje om att.

”Går nokon til åtak på språket mitt, er det einaste som nyttar enten å pelle seg vekk eller å slå. Kva eg måtte velje å gjere, får storleiken på den som går til åtak avgjere.” Dette sa Jon Fosse i 1991. Tjue år seinare, og berre få dagar etter at Høgre-landsmøtet vedtok at majoriteten av norske elevar ikkje skal lære nynorsk på skulen, takkar Fosse ja til Slottsparken og gjev dermed den danna nynorskangsten ein midt i trynet. Dei danna nynorskengstelege som seier at nynorsk er ok så lenge dei slepp anstrenge seg for eller betale for det, og som seier at det er viktigare at dei slepp anstrenge seg for eller betale for nynorsk, enn at nynorsk finst.

No trur eg ikkje at det har hatt noko som helst å seie for utnemninga av Fosse til æresbuar at han skriv nynorsk, og eg trur ikkje den nye (ferie)adressa hans vil ha direkte fylgjer for bruken av nynorsk i Noreg. Utnemninga er likevel ei viktig påminning både om statusen til nynorsk og den kulturhistoriske samanhengen språket til Fosse går inn i. Nynorsken har alltid hatt sine eigne institusjonar; nynorskforlag, nynorskteater, kulturpolitiske organisasjonar på og for nynorsk. Denne institusjonelle hegninga om nynorsken har vore viktig fordi han har gjeve nynorsk skriftkultur ein sjanse til å bli brukt og til å visast att – synleggjering som nynorskbrukarar kunne skote kvite piler etter om dei i staden freista å få innpass i bokmålsinstitusjonar. På baksida av medaljen står ordet reservat. Nynorsk vert halde i sjakk som eit språk som berre passar for nokre område og domene.

Jon Fosse har trødd sine kloggar på nynorske skular i nynorske bygder. Vegen hans har gått gjennom nynorske motkulturmiljø og danningsinstitusjonar: Skrivekunstakademiet i Bergen, Det norske Samlaget, Det Norske Teatret. Men ein stad på vegen bykste han over gjerdet, frå naustet ved fjorden, via Paris og Berlin og endeleg inn i hjarta av dei klassiske bokmålsinstitusjonane i hovudstaden. Eg vil tippe Jon Fosse er ein av dei som verkeleg ikkje kan fordra å måtte symbolisere noko, men det får ikkje hjelpe: At det no er Jon Fosse som sit i Statens æresbustad og skriv, er ein manifestasjon av at nynorsk ikkje er eit landsdelspråk eller ein dialekt; at det er Jon Fosse som sit i Statens æresbustad og skriv er ein aldri så liten siger for alle dei politiske tiltaka som gjer nynorsk til ein nasjonal storleik.

Med å gje Grotten til Jon Fosse har kulturministeren gjort Statens æresbustad for kunstnarar kulturpolitisk relevant. Valet av Fosse minner oss om at nynorsk er eit språk som vedkjem og er eit ansvar for heile nasjonen, og det at bokmålselevar får opplæring i nynorsk er ein konsekvens av det. Vedtaket som Høgre har gjort om å ta bort nynorskopplæringa for bokmålselevar, er eit vedtak for eit språkdelt land. I eit språkdelt land, med nynorsk redusert til eit vestlandsk regionspråk, hadde ikkje Jon Fosse hatt noko å gjere i Grotta i Slottsparken.