Samfunnsliv

February, that month of fleetest sweetness, skreiv Emily Dickinson i eit brev i 1876. Tre år før hadde ho laga diktet om yndlingsblomen sin; monotropa, vaniljerot; eller kanskje var det om februar.

White as an Indian pipe
Red as a cardinal flower
Fabulous as a moon at noon
February hour –

(nr. 1250)

Me har lansert Nynorsk med dei minste med medium brask og bram, ikkje berre i Bergen, men òg på Stord, og Sogn Avis har også plukka opp saka.

Fått med seg saka har òg hon hegelothe gjort i den kjekke adventskalenderen sin der eg har æra av å vere luke nummer 11. Og jammen fekk eg ikkje vere kalenderdame hos Nynorsksenteret òg, der eg presenterte Knoterud-serien til Lars Mæhle i luke 20 i senteret sin bokkalender.

Medan haustvindane fer ille med ospelauv og rauneber les eg i leksikonet Allkunne:

«Åse-Marie Nesse blei for alvor ein publikumskjær lyrikar med diktsamlinga Vinterhuset (1981), som er dedisert «Til far og mor». Dikta handlar om heim og barndom på Jæren og først og fremst forholdet til foreldra i den siste livsfasen, då dei var på sjukeheimen. Poeten skriv innlevande og perspektivrikt om institusjonar for gamle og om det mentale livsrommet hos menneske som snart skal døy.»

Nicolai Gedda døydde elles tidlegare i år.

1979, Sommar

September, seinsommarvarme, og far
for første gong i Konserthuset, oppglødd
sjølv etter åtte timar på toget
lett på foten og ennå staseleg
ekte gehalt, frå århundreskiftet
såg Tryggve Gran då han landa på Reve
men dette er større, dette er Dagen
– tenk, å få høyre Nikolai Gedda –
sommaren duvar på blinkande vatn
med kvite segl, og kven kunne vite
at svarte segl låg der og venta
eg trur han bar denne songen med seg
over på andre sida – Sing, sailor, oh

1990, Haust

September, for tidleg haustregn, og mor
for første gong i Konserthuset, sliten
etter den halve timen på flyet
tynn og stille og ennå sorgtyngd
men nå er vi her, la tonane fløyme
syng fram gleda hos mor mi, Gedda
– det er som å høyre dei himmelske tonar –
ho talar med bestemors tunge, og alltid
kjem vi attende til same staden
der elva renn ut i opne havet
eg sit og veit det er siste gongen
veit ho vil gløyme kvelden og songen
før året er omme, før vintermørket

(frå Vinterhuset, 1981)

Når mørket no har senka seg, klokka er stilt, oktober er på veg ut og november inn, er det vel ingen som stiller så trottugt opp som månadens diktar som Gunvor Hofmo.

Oktober er en hund
som røyter
gule og røde dotter
fra en pels som gnistrer
i det klare lyset
Om nettene lurende
med lysende øyne
gjennom mørket
der den vifter
koldt med halen

Gunvor Hofmo: Etterlatte dikt

Det har vel gått eit slags springsteendifteri over landet (att), så då får me seie det er greitt å ta fram «4th of July, Asbury Park», også kjend som «Sandy», som eit forseinka julidikt. Ei fin lita vise, ikkje så lita forresten, frå albumet The Wild, The Innocent, & The E Street Shuffle frå 1973. Sha, la, la, la, la, baby!

Sandy, the fireworks are hailin over Little Eden tonight
Forcin a light into all those stony faces left stranded on this warm July
Down in the town, the Circuit’s full of switchblade lovers, so fast, so shiny, so sharp
As the wizards play down on Pinball Way on the boardwalk way past dark
And the boys from the casino dance with their shirts open like Latin lovers on the shore
Chasin all them silly New York virgins by the score

And Sandy, the aurora is rising behind us
This pier lights our carnival life forever
Oh, love me tonight, for I may never see you again
Hey, Sandy girl
My, my, baby

Now, the greasers, ah, they tramp the streets or get busted for sleeping on the beach all night
Them boys in their high heels, ah, Sandy, their skins are so white
And me, I just got tired of hangin in them dusty arcades, bangin them pleasure machines
Chasin the factory girls underneath the boardwalk where they all promise to unsnap their jeans
And you know that tilt-a-whirl down on the south beach drag
I got on it last night and my shirt got caught
And they kept me spinning, babe, didn’t think I’d ever get off

Oh, Sandy, the aurora is rising behind us
This pier lights our carnival life on the water
Runnin, laughin «neath the boardwalk, ah, with the boss’s daughter
I remember, Sandy, girl
Na, na, na, na, na, baby

Sandy, that waitress I was seeing lost her desire for me
I spoke with her last night, she said she won’t set herself on fire for me anymore
She worked that joint under the boardwalk, she was always the girl you saw boppin down the beach with the radio
The kids say last night she was dressed like a star in one of them cheap little seaside bars, and I saw her parked with lover boy out on the Kokomo
Did you hear the cops finally busted Madame Marie for tellin fortunes better than they do
For me this boardwalk life is through, babe
You ought to quit this scene too

Sandy, the aurora is rising behind us
This pier lights our carnival life forever
Oh, love me tonight and I promise I’ll love you forever
Oh, I mean it, Sandy, girl
My, my, my, my, my baby
Yeah, I promise, Sandy, girl
Sha, la, la, la, la, baby

Kvar vart det av Paal-Helge Haugen? Ein av etterkrigstidas finaste. Greitt at du har gått ut ein tur, Haugen, men no kan du kome inn att.

Februardiktet heiter:

Det er månelys februarnatt
og eg har gått ut

Og her er det:

Utanfor dei vanlege veggene er alt annleis.
Eg ville gjerne gå tilbake,
men hundegaulet frå den andre sida
har nådd øyro mine.
Det er kaldt, og over alt er ei låg tørr tikking
som frå eit stort urverk.
I månelyset blir hendene mine underleg kvite
og ubrukelege.
No har hunden tagna.
Eg høyrer mjuke potar i den kalde snøen.

(frå samlinga På botnen av ein mørk sommar, 1967)

Om jenter, om sjølvopphaldsdrift, om viljen til det som kjem. For eit fint dikt av Deborah Slicer.

It’s the kind of mid-January afternoon –
the sky as calm as an empty bed,
fields indulgent,
black Angus finally sitting down to chew –
that makes a girl ride her bike up and down the same muddy track of road
between the gray barn and the state highway
all afternoon, the black mutt
with the white patch like a slap on his rump
loping after the rear tire, so happy.
Right after Sunday dinner
until she can see the headlights out on the dark highway,
she rides as though she has an understanding with the tracks she’s opened up in the road,
with the two wheels that slide and stutter in the red mud
but don’t run off from under her.
With the dog who knows to stay out of the way but to stay.
And even after the winter cold draws tears,
makes her nose run,
even after both sleeves are used up,
she thinks a life couldn’t be any better than this.
And hers won’t be,
and it will be very good.

I dag er innlegget nedanfor på trykk i Sogn Avis. Det er underskrive av fleire HiSF-kollegaer og meg: Roger Hestholm og Inger Johanne Solheim på samfunnsfag, Eli Heiberg og Ingvild Austad på ingeniør- og naturfag, Frode Haara og meg på lærarutdanninga.

Høgskulen i Sogn og Fjordane styrt frå Bergen

Ein fusjon med Høgskolen i Bergen og Høgskolen Stord/Haugesund inneber ikkje fagleg kvalitetsheving, og fusjonsforhandlingar minkar handlingsrommet for HiSF i tida som kjem. Avgjerda bør ikkje takast på grunnlag av ei sjekkliste med kriterium frå departementet.

I starten av februar skal styret ved Høgskulen i Sogn og Fjordane avgjere om ein skal gå i fusjonsforhandlingar med Høgskolen i Bergen og Høgskolen Stord/ Haugesund. Her bør styret lande på eit nei til slike forhandlingar. Grunnen er ikkje at dette er dårlege utdanningsinstitusjonar. Men dei er heller ikkje betre enn HiSF, sjølv om ein nyttar dei snevre og formalistiske  kriteria som departementet legg til grunn. HiSF bør halde fram med å samarbeide med desse institusjonane, som dei gjer med andre institusjonar der det er tenleg. Men ein fusjon med desse er ikkje rett for HiSF. Endå mindre er ein fusjon tenleg for fylket Sogn og Fjordane.

Uunngåeleg fusjonstilråding

Grunnlaget for avgjerda i februar er i hovudsak to dokument. Det eine er den eksterne rapporten frå NIFU i Oslo, som greier ut føresetnadene ved dei ulike institusjonane for fusjon og kva for moglegheiter som kan liggje i ei ny stor eining. Rapporten konkluderer med at fordelane med fusjon er marginalt større enn ulempene, men, som dei skriv: «Det er likevel ikke tvil om at Kunnskapsdepartementets politikk og rammebetingelser legger føringer for hva som må vurderes som fordeler og ulemper i denne sammenheng.» (s. 104). Med andre ord: Gode faglege grunngjevingar for samanslåingar er det vanskeleg å finne, men politikken til regjeringa gjer det uråd for utgreiarane å tilrå noko anna enn fusjon. Sjølvsagt er det legitimt at ei regjering driv politikk, men det er viktig at folk er klar over at dette framleis er ein politisk styrt prosess, at vi framleis er inne i eit politisk spel. Som vi har sett frå fleire andre saker veit vi at stikkord for regjeringas politikk er standardisering og sentralisering. Presset mot høgskulen har vart ved lenge, og utmatting og mismot har moglegvis breidd seg mellom folk. Ei feiloppfatning om at «gode faglege vurderingar» tilseier fusjon, medverkar tvillaust til ei slik haldning av kapitulasjon.

NIFU- forskarane har hatt eit par månader på arbeidet sitt, og resultatet er deretter. Dei har samvitsfullt gått gjennom statistikken og målt og vege dei tre høgskulane i høve regjeringa sine krav. Større perspektiv finst ikkje her.

Sjekklistevurdering med viktige blindsoner

Det andre dokumentet er ei utgreiing som framleis er under arbeid internt ved HiSF. Også her rettar ein særskilt merksemda mot dei 12 kvalitetskriteria som regjeringa vil måle høgare utdanningsinstitusjonar opp mot. Det er også lagt til eigendefinerte kriterium. Til saman blir desse sakene gjenstand for ein risikoanalyse, som både tilsette og leiing ved HiSF skal vurdere.

Både NIFU- rapporten og den interne utgreiinga er naudsynte og viktige dokument, som sjølvsagt bør telje med i vurderingane for eller mot fusjon. Likevel er det ein fare for at vi i desse vurderingane gløymer dei politiske, kulturelle og samfunnsmessige sidene ved denne saka. Det er ein fare for å sjå seg blind på ei fragmentert liste av kriterium som endar med plussar eller minusar på botnlinja. Er sjansen større for å få fleire doktorgradsutdanningar ved ein fusjon? Ein administrasjon som gir betre tenester ved søknadar til EU? Fleire eller færre studentar? Fleire førstekompetente tilsette? Aukar byråkratiet? Osb. Men bør summen av svar på slike spørsmål avgjere om HiSF skal bli det som i realiteten er eit underbruk av ein profesjonshøgskule med sete i Bergen? At styringa blir Bergens- basert er det ingen tvil om. NIFU- rapporten framhevar det som ein stor fordel at HiB er så dominerande mellom desse tre institusjonane: Bergen er den sjølvsagte lokaliseringa av leiing og administrasjon. At dette er så sjølvinnlysande vil hindre lokaliseringskranglar, skriv utgreiarane.

Sogn og Fjordane utan eiga høgare utdanning

Den viktige risikoanalysen er dermed denne: Aukar sjansen for at Sogn og Fjordane sine interesser, utviklingsbehov og utdanningsomsyn blir meir ivareteke av eit rektorat og styre i Bergen? Aukar kunnskapen om næringsliv, natur, språk og historie i fylket? Blir Sogn og Fjordane ein meir interessant stad å opphalde seg, med eit vengeklypt – nei, eit avvikla HiSF?

Sjølvsagt er det ulemper ved å gå i mot den storleiksmanien som no rir norsk høgare utdanning.  Regjeringa vil garantert halde fram med å gjere det vanskeleg for høgskular som er ulydige. Men vi har heller ikkje gode grunnar for å tru at ein fusjon med høgskulane i Bergen og Stord/ Haugesund vil styrke verken høgare utdanning eller samfunn i Sogn og Fjordane. Direktørar og konsulentar vil få gylne tider, reiseutgifter eksplodere, utdanningar lagde om eller ned. Og makta over utdanning og forsking i Sogn og Fjordane har flytta til Kronstad.

December. Kanskje ikkje det aller flottaste av Kent, og heller ikkje det aller flottaste youtubeklyppet med ei framføring frå svensk frukosttv i 1997, men nittitalsnydeleg er det.

September, och jag fattar ett svårt beslut
min nedräkning börjar nu
där allt en gång tog slut

Oktober, och jag håller din hand för hårt
har du nåra goda råd
innan klockan byter år

Och du får bli mitt spöke om du vill
snälla, vänd inte ryggen till igen
snälla, möt min blick en allra sista gång
innan du lämnar min kropp
som blivit för trång

November, vi avslutar sagan snart
har du nåra lögner kvar
att pudra dina svar

December, har du nåra hjältar kvar
då är du en sällsynt art
den sista i sitt slag

Och du får bli mitt spöke om du vill
snälla, vänd inte ryggen till igen
snälla, möt min blick en sista gång
innan du lämnar min kropp
som blivit för trång

för trång

Om valet i Sogn og Fjordane er det dette å seie: distriktspolitikken, distriktspolitikken, distriktspolitikken.