Bygdeliv

Leonard Cohens Famous blue raincoat er ikkje så grei å forstå på korkje den eine eller andre måten. Men eit fint desemberdikt er det, så fint at eg ville omsetje/omskrive det. Her er den jostedalske, nynorske «Vidgjetne regnfrakk»:

Ei natt i desember.
Eg høyrer på P3
og skriv for å spørje
om du er blitt betre.
Krundalen kald,
men eg likar at snøen
ligg tung over fjøstaka,
trea og bøen

Eg høyrer du byggjer
eit lite hus langt inni Luster
Du lever for inkje no, men skriv du ned
slik at du hugsar?

Ja, og han kom hit
med ein hårlokk frå deg.
Du gav han den,
sa han til meg,
den kvelden du såg ein ny veg
Har du funne ein veg?

Å, sist gong me såg deg
då verka du sliten.
Din vidgjetne regnfrakk
var blitt for liten.
Du stod nedpå Gjerde
og sjekka kvar buss,
så drog du heim utan
noko i pluss.

Og med guten min levde du
som ei utan band.
Og då han kom att
var han ingen sin mann.

Vel, eg ser deg der
med ei rose i munn,
mørk femme fatale
for ei stund.
Vel eg ser han står opp.

Han helsar til deg.

Kva kan eg fortelje
mi syster, min fiend,
kva kan eg eigenleg sei?
Eg trur at eg saknar
deg, trur at eg tilgjev.
Så godt at du stengde mi lei.

Om du ynskjer å sjå oss
og du kjem forbi,
vel din nemesis ho søv no,
mannen hennar er fri

Ja, og takk for all uro
du tok frå hans sjel.
Sjølv hadde eg gitt det opp.
Slik tenkte eg vel.

Og han kom hit
med ein hårlokk frå deg.
Du gav han den,
sa han til meg,
den kvelden du såg ein ny veg.

*

Originalen til Cohen lyder slik:

It’s four in the morning,
the end of December
I’m writing you now
just to see if you’re better
New York is cold,
but I like where I’m living
There’s music on Clinton Street
all through the evening.

I hear that you’re building
your little house deep in the desert
You’re living for nothing now,
I hope you’re keeping some kind of record.

Yes, and Jane came by
with a lock of your hair
She said that you gave it to her
That night that you planned to go clear
Did you ever go clear?

Ah, the last time we saw you
you looked so much older
Your famous blue raincoat
was torn at the shoulder
You’d been to the station
to meet every train
And you came home
without Lili Marlene

And you treated my woman
to a flake of your life
And when she came back
she was nobody’s wife.

Well I see you there
with the rose in your teeth
One more thin
gypsy thief
Well I see Jane’s awake

She sends her regards.

And what can I tell you
my brother, my killer
What can I possibly say?
I guess that I miss you,
I guess I forgive you
I’m glad you stood in my way.

If you ever come by here,
for Jane or for me
Well your enemy is sleeping,
and his woman is free.

Yes, and thanks, for the trouble
you took from her eyes
I thought it was there for good
so I never tried.

And Jane came by
with a lock of your hair
She said that you gave it to her
That night that you planned to go clear

Sincerely L. Cohen

(Leonard Cohen: Songs of love and hate, 1971)

Helge Torvund igjen, om stor dramatikk og liten kvardag:

Det luktar våt hund og oktoberasfalt
Han dreg pusten og kjenner det
heilt ned i tærne: Haust
over helga og der:

Hennar kåpefarge
under gatelykta
to-tre andre jenter òg
Han går forbi

Han går på ein annan motor
Hovudet er jo unaturleg stort
Han har eit kjempestort hovud
som må balanserast varsamt

på den tynne kroppen
Han må halda
giganthovudet, gråsteinhovudet
naturleg nå

Sjå halvt framover
men òg i hennar retning
og smila med desse sementleppene
dersom

og Ja! Ja!!
Ho ser på han
Han blir tyngre, ei varm funksjonshemming
Vart det eit smil?

Tankane veks ut av han
medan hovudet minkar
der han går
Minkar til han

trur det må verta heilt borte
bak den kalde, glimtande
tanngarden i glidelåsen
på jakka

(Bare eitt spørsmål til, 1997)

September må vere den månaden som flest jazzstandardar handlar om. Det bleike og gulna og klåre gjer oss vel jassi og kloke og blåe.

September in the rain, altså. Trass i kor godt eg likar Beatles, trur eg at eg føretrekkjer ein av dei meir klassiske versjonane av låten, og eg skulle ynskje eg kunne seie at eg likar Sarah Vaughan sin best, men den er eigenleg litt ubehageleg. Doris Day sin er for søt og Peggy Lee sin er litt rar og dessutan veldig lik Dinah Washingtons, og eigenleg diggar eg alltid Frank Sinatra sine versjonar av alt, men det er så lite oppfinnsamt. Så eg trur eg går for Julie London. Opa, mogen røyst.

The leaves of brown came tumbling down
Remember in September, in the rain
The sun went out just like a dying ember
That September in the rain

Through every word of love I heard you whisper
The raindrops seemed to play a sweet refrain
Though spring is here to me its still September
That September in the rain

The leaves of brown came tumbling down
Remember in September, in the rain
The sun went out just like a dying ember
That September in the rain

Through every word of love I heard you whisper
The raindrops seemed to play a sweet refrain
Though spring is here to me its still September
That September in the rain
That September in the rain

(av Harry Warren og Al Dublin, 1937, sungen av James Melton i filmen Melody for Two)

And who by fire, who by water
Who in the sunshine, who in the night time
Who by high ordeal, who by common trial
Who in your merry merry month of May
Who by very slow decay
And who shall I say is calling?

And who in her lonely slip, who by barbiturate
Who in these realms of love, who by something blunt
And who by avalanche, who by powder
Who for his greed, who for his hunger
And who shall I say is calling?

And who by brave assent, who by accident
Who in solitude, who in this mirror
Who by his lady’s command, who by his own hand
Who in mortal chains, who in power
And who shall I say is calling?

Leonard Cohen på New Skin For The Old Ceremony (1974)

I går kveld var det rock og rupis i Dølaheimen. Gode Rupeungar viste si «Eventyrblanding» fyrst, så tre røffe rockeband med stor trøkk.

Ettersom eg er medansvarleg for Rupeungane, skal dette handle om framsyninga deira.

Forteljinga byrjar med kjeringi som set seg fast i ein stubbe. Det gjer jo ofte kjeringar i eventyr. Karen med geitekillingane kjem forbi, men stonging og rå kraft får ikkje kjeringi laus. Så kjem han Kristian som kan trylle, men svart magi og overnaturlege evner hjelper ikkje (denne gongen heller). Men då Ola Oskeladd kjem og berre kitlar litt borti kjeringi, smett fingeren hennar ut or stubben. Ho vert so gild at ho gjev Oskeladden ei gåve – tre glinsande band. Han stappar dei i veska si, og tuflar vidare.

Mot slottet! Der bur den vrange prinsessa som ikkje vil gifte seg med nokon. Me får fyrst sjå at han Mortain prøver seg som friar. Han har heile trettan gåver med til prinsessa: trettan hudor, tolv bukkar, elleve tonner rug, tio drengjer, nio langskipparar, åtte gangarar, sjau setningar på bordet, seks uksar, fem kyr, fira feite svin, tre får og tvo gjesu – og ein tirandes liten fuggel so vel kunde fjuka. Men det hjelper ikkje: «Fjuka kan du sjølv gjere!» freser prinsessa, og då er han Mortain målbunden og det er klart for friar nummer to. Det er han Knut. Knut har med seg noko ved til prinsessa, for far hass var ein vedatjuv. Men, som prinsessa syng, «Er du galen gut, vil du gifta deg Knut, trur du jentene vil ha deg so du ser ut?» Og så var han Knut målbunden.

Men då kjem han Ola Oskeladd att. «Eg er ikkje skoren for tungebandet!» åtvarar prinsessa i det Oskeladden stig bortåt henne. «Nei, tungeband», seier han Ola Oskeladd, «Her skal du sjå band!» Så viser han Ola prinsessa dei fagre bandi som han fekk av kjeringi, og han syng: «Sulle rulle gulldokka mi, vil du ha snor i trøya di? Vil du ha gule, vil du ha blå? Vil du ha blanke, skal du det få!»

Og då var prinsessa både målbunden og hjartebunden til han Ola Oskeladd.

Snipp og snapp.

Rupeungane har denne sesongen vore ca. 18 ungar mellom 5 og 12 år. Her er songane, dansane og låtane me nytta i oppsetninga:

Fyrste akt: Skogen

Rasmus, toradar: «Magnussen» etter Magnus Røneid.
Alle, dans + Else Marie, fele: «Cowboydansen» til «Bucks polka».
Småfuglane songdans + alle, song + Else Marie, fele: «Småfuglane i skogen», nyare songdans.
Alle, song: «Kjeringi med staven» i rupisversjon. Lært av Eli B. Frå Agnes Buen Garnås, Bø. 
Kristi og Tora, fele: «Kjeringi med staven» trad, arr: Else Marie
Alle, song: «Gubben og gamla»/«Tolvballvisa» O.M. Sandvik frå Olav Aasmundstad, Kvikne.
Dei eldste, dans + Else Marie, fele: «Bamsefar», reinlendar.
Solo/alle, song: «Har du sett noko te geitene mine?» Lært av Merete Aasen/Asbjørn Aasen.
Alle, song: «Tikse Kuratis» Lært av Kari Malmanger. Frå Karl Eldegard, Årdal.
Alle, song: «Og kjeringo sulla på rokken sin» Lært av Kari Malmanger. Frå Olav Ljostveit, Ølve.
Alle, song + Else Marie, fele: «Ola va lång» Lært av Kari Malmanger. Frå Anna Stang, Askvoll.
Dei eldste, dans + Else Marie, fele: ‘Rupeunge-springar’ arr. av Anne K. Haugen Halveg, til «Bjønnheimen» etter Nils Bjønnheim.

Andre akt: Slottet

Solo/alle, song: «Mortainsvisa» Lært av Kari Malmanger. Folketonevariant frå Voss.
Alle, song: «Vedatjuven» Lært av Kari Malmanger. Frå Kjersti Wiik, Lindås
Solo/alle, song: «E du galen gut» Lært av Kari Malmanger. Frå Kjersti Wiik, Hordaland, kanskje Voss?
Solo/alle, song: «Sulle rulle gulldokka mi» Trad. Nedteikna av Arnt og Harald Bakke, Saltdalen.
Alle, song + Sølvi, gitar: «Å guten gjekk på golvet» av Nordstoga/Bratland. Frå Aslak Høgetveit, Vinje.
Alle, dans + Else Marie, fele: «Bryllaupsmarsj frå Jostedalen» trad., Jostedalen.

Månader kjem og månader går og månadens dikt kjem alltid litt for seint.

Laurdag hadde den alltid like eminente Kari Malmanger songkurs for ungar her i Jostedalen. Tjue jostedalsungar sat som ljos i fleire timar. Ein av songane me lærte av Kari, som ho har lært av Unni Løvlid, var denne:

Tredeve dagar har november
april, juni og september
åttogtjue februar ålein
alle dei hine: tredve og ein.

Bakgrunnen for regla finn ein kanskje noko ut om her.

Teksten nedanfor var trykt usignert i Sogn Avis 16. september. Eg trur eg republiserer han her, som eit slags seinsumarminne.

Helga 24.-25. august gjekk årets tur for Jostedal skule- og ungdomskorps til fots. Når seinsommarsola glitrar over vatn og sva og lav i Breheimen, er det seigt å måtte setje seg på bussen og bli frakta milevis til speling. Dermed la musikantar i vaksenkorpset, aspirantgruppa, foreldre og familie ut på vandring frå Jostedalen over Handspiki til Gudbrandsdalen. Til saman var me om lag 25 folk, den yngste sju år.

No er det ikkje akkurat nytt at jostedøler går over Handspiki. Ferdselsvegen frå Jostedalen til Sota sæter i Skjåk har historisk sett vore mykje nytta, til fedrift, handel og sosial kontakt. I mange tiår nytta skyttarlaga i Jostedalen og Skjåk vegen for å vitje kvarandre sine skyttarstemne, og dessutan er dette naturlegvis ei flott rute for folk som berre vil på tur. Og det ville me!

Korpset starta i skarp morgonluft i arktiske tilhøve fremst i Jostedalen, ved Styggevatnet, 1200 meter over havet. Med Styggevatnet og Austdalsvatnet og Austdalsbreen på venstre hand, Sprongeggi på høgre, gjekk turen fyrst opp til Styggevasshytta, som vart flytta frå vatnet og opp mot Handspiki etter den store kraftutbygginga i 1980-åra. Frå hytta sprang aspirantane føre gamlingane opp til grensefjellet Handspiki, 1400 moh, toppen som skil Sogn frå Gudbrandsdalen. Utsynet frå Handspiki er fascinerande for både småe og store; mot vest brear, stein og nutar; mot aust heiar, skog og myrar. Aspirantane vart samde om at vest er best.

På den stadig heitare turen ned frå Handspiki og gjennom Surtbyttdalen langs Surtbyttvatnet, var stemninga god og oppakkinga lett. Me var ikkje dummare enn at me hadde tinga han Arne Bjørk til å køyre buss frå Jostedalen med instrument og bagasje, med avtale om at han skulle møte oss på Sota. Etter ei god rast på den vene stølen Mysubytta var det vel somme av dei yngste (og foreldra deira) som såg litt mørkt på fem keisame kilometer på grusveg ned til Sota sæter. Men vel seks timar etter avmarsj frå Styggevatnet var alle komne fram til is og kaffi og bussen på Sota.

Me har nok vore på korpsturar der det har vore vanskelegare å få aspirantane til å sove om kvelden enn det var denne gongen. Så etter ei god natt i campinghytter på Lom, var me klare for det eigenlege ærendet med turen: gatespeling i Lom sentrum sundagsføremiddag. Dette var siste helga med sundagsopne butikkar i bygda, så publikum hadde me og gret gjorde dei då me spelte ‘Fagert er landet’. Og det gjorde nesten me òg, med tanke på turen dagen før.

Me kosta altså på oss å ta buss heim att over Sognafjellet etter speling og shopping på Lom. Det er kjekt å vitje gode grannar i aust, og det er kjekt å kombinere fysiske og musiske opplevingar; kropp og korps. Takk for turen!

En stjerne har fått landlov
fra den ensformige seilasen i rommet.
Med seksten tusen pigger og for slokte lanterner
rusler denne ensomheten i tussmørket
tett inntil gresset.
Hele dagen har det vinket med fangarmene,
lokket stimer av fett solskinn til seg.
Nå falbyr det stoffet. Den grå gjesten
sniffer nedlagt sol på nattveien sin.

Zoologene sier piggsvinet er en einstøing.
Hannen forlater maken straks etter parringsperioden,
og hunnen ungene noen uker etter fødselen.
Så streifer de hver for seg omkring på revirene
med sommernatta trukket godt ned i øynene
og det forelskede måneskinnet
spiddet på piggene.
Puslende, små ensomheter.

Og likevel…
Når vi går ut for å dynke pannen og tankene
med sval augustnatt, forbløffes vi
av denne skyggen.
Den skraper ørsmå hull på stillheten mellom bregnene,
piler over plenen
og er på samme tid velkjent og vilt fremmed: Klodens
underlige nattspråk.

Ubevegelige
mønstrer vi tussmørkelufferen.
Ser stjerner og jord få føtter,
vinger og frihet i piggsvinets ferd.
Og aner
ensomhetens egentlige hjemland: betrakterens
bankende hjerte.

Kolbein Falkeid: «Piggsvin» frå samlinga De andre (1984)

Når eg tenkjer på ordet forsommar tenkjer eg på Astrid Lindgren og særleg Bakkebygrenda. Det me har no i Krundalen trur eg likevel eg vil karakterisere som forsommar, jamvel om me er langt frå innsjøsumpen i sør-Sverige.

Vår har me som vanleg hatt i to dagar, dei to dagane som gjekk frå vinteren slutta til det vart tretti grader.

Det var ein flott kveld i Dølaheimen i Jostedalen laurdag. Fyrst folkemusikalsk sirkus med Rupeungane, så konsert med dei to yngste gruppene i Jostedal Rockeverkstad.

Her er det me brukte av låtar, songar og dansar i Sirkus Rupis:

Fyrste nummer – presentasjon
Toradar: «Steinhaugen, beinhaugen». Trad. 
Fele: «Postmannen», hamborgar frå Jostedalen.
Songdans: «Karusellen» («Jomfru, jomfru»). Nyare songdans.

Andre nummer – verdas sterkaste mann
Song: «Eg e sjauar eg». Lært av Kari Malmanger. Frå Berit Opheim, Voss.
Song: «Du Ola, du Ola». Lært av Else Marie Haugen. Etter Søvrina Haugen.
«Cowboydansen» til «Bucks polka».

Tredje nummer – dei ville jøstedalsgeitene
Song: «Har du sett noko te geitene mine?» Lært av Merete Aasen/Asbjørn Aasen.
Song: «Har du sitt noke te geitene mine?» Lært av Bergljot Snøtun, etter Fredrik Myge, Karmøy.
Song: «Har du loppe på deg?» Lært av Else Marie Haugen, etter Anna Dorthea Haugen.
Fele: «Diltespringar» av Vidar Underseth.
«Nisse-reinlender» til «Svinglendar» etter Nils Ormberg.

Fjerde nummer – klovnane La og Lo
Song: «Datt du ned du». Lært av Asbjørg Ormberg/Sigbjørg Sperle, trad. etter Hallvard Hesjevoll.
Klappdans til «Klappdans-låten».

Femte nummer – tryllekunstnarar
Song: «Å bukken var brokut». Norsk trad.
Regle: «Eg letta mi nepe». Lært av Eli Bjørhusdal, etter Kari Grov.
Polka til «Shetlandspolka».

Sekste nummer – akrobatar
Song: «Å huskanti halling». Lært av Eli Bjørhusdal, etter Elsa Grov.
Song: «Å uppe det sat eg». Lært av Asbjørg Ormberg/Sigbjørg Sperle, trad. etter Hallvard Hesjevoll.

Sjemde nummer – sluttparade og avslutning
Rekkjehalling til «Hei so dansa jenta mi».
Song: «Ut på vegom» av Ivar Aasen til halling frå Dvergmål, etter Brenno og Groven/«Vandringsvise» av Odd Nordstoga.

*

Eg litta [letta] mi nepe

Eg litta mi nepe so litt so titt
so stokk og stein so fiskabein.
Eg litta mi nepe so litt so titt
so stokk og stein so fiskabein.
Eg gjere meg ein garde rundt alle mine nepe
so høgt atte fuggelen kan ikkje fluge
so titt atte musi kan ikkje smuge.
Gale hane! Gøy hund!
Tig still so eg får sove ei liti stund.
Hysj, alle mine nepe!

*

Ut på vegom (Ivar Aasen)/Vandringsvise (Odd Nordstoga)

Ut på vegom er det gaman på ein solvarm sumardag
I ei taska stuvat saman ber eg all min ferdarhag
Eg skal ut i det fri, vera gauken i li
vera bjønnen som vaknar i bjønnehi
vera sol, vera regn
vera fuglen under sky
vera alt som denne dagen kan by.